Recensie Het Paleis op de Meir ★★★1/2

Nog tot eind juni opent het Paleis op de Meir tijdelijk haar deuren voor het publiek naar aanleiding van de 800ste verjaardag van Antwerpen. De interesse in het achttiende eeuwse gebouw in rococostijl (gekend om haar luchtige decoratieve stijl met schelpen waar de Louis XV-stijl mee verwant is) mag gerust als een succes beschouwd worden. Het is dan ook voor het eerst in 8 jaar dat het gebouw opnieuw te bezichtigen is. Wie er al was zoals wij tijdens een receptie bv. in de prachtige spiegelzaal, wil wellicht ook de rest van de zalen zien die nu (zoals het klein empiresalon bv. waar Albert I, de enige Belgische koning die er ook effectief gewoond heeft tussen augustus en oktober 1914, aan het begin van de Eerste Wereldoorlog voor hij met het leger achter de Ijzer van dichtbij de loopgravenoorlog meemaakte, even tot rust kon komen) terug voorzien zijn van het meubilair dat er ook oorspronkelijk stond. Neem je smartphone mee (en zorg ervoor dat die goed opladen is), en vergeet je oortjes of hoofdtelefoon niet, want de audiogids beluister je tijdens je bezoek online met je eigen toestel.

Imponeren, dat is wat het gebouw al sinds de achttiende eeuw wil doen. Via haar voorgevel, maar vooral ook met haar traphal met eikenhouten statietrap. De rijke koopman Johan Alexander van Susteren laat het Paleis op de Meir optrekken in 1745. In 1811 schaft Napoleon het gebouw aan en zo wordt het Paleis op de Meir een keizerlijke residentie. Maar de dictator heeft nooit in de keizerlijke slaapkamer geslapen. Opmerkelijk overigens is dat ie een gewoon bed liet aanrukken terwijl alom geweten is dat Napoleon (ook tijdens veldslagen) verkoos om op een veldbed te slapen.

Hoe komt het dat Napoleon er nooit geslapen heeft? Pierre Fontaine, de architect die hij aanstelde was nog niet klaar met de verbouwingen toen Bonaparte verbannen werd naar Sint-Helena waar ie 200 jaar geleden, op 5 mei 1821 stierf. Ironisch genoeg is het net de Russische tsaar Alexander I, wanneer Napoleon verslagen is, die zal slapen in de keizerlijke slaapkamer.

Voor Napoleon was Antwerpen strategisch belangrijk en hij wou van daaruit oorlog voeren tegen de Britten. Vandaar ook dat er een kaartenkabinet is, dat later een grote eetkamer werd toen het gebouw in handen kwam van ons koningshuis dat zich graag toonde aan de bevolking om het te groeten en begroet te worden, een traditie die ingezet werd door de Russische tsaar Alexander I in 1814.

(lees steeds verder onder de foto's)

(c) concertnews.be - Bert Hertogs

Vooral die andere niet onbesproken eigenaar: Leopold II zal zeer veel laten aanpassen door Oscar Flanneau (die als architect ook al ingrepen in het Koninklijk Paleis in Brussel had verwezenlijkt), van het sanitair (zijn voorgangers deden hun ding op een nachtpot in de kamer, van een WC zoals wij die nu kennen waarbij je alles doorspoelt was immers pas verderop in de 19de eeuw sprake), een koepel in de trapzaal, de schilderwerken van de muren en het plafond in het klein empiresalon,  een erker in de balkonzaal aan de kant van de binnenplaats, over de galerij (sinds 1905, n.a.v. de 75ste verjaardag van de Belgische onafhankelijkheid) die de rechter en linkervleugel verbindt aan de zijde van de binnenplaats, tot uiteraard de knappe spiegelzaal zelf waarmee deze Belgische koning echt wel zijn stempel drukte op de verdere uitstraling van het gebouw.

De spiegelzaal die gebruikt werd als feestzaal is een kopie van de classicistische balzaal van het paleis van de prinsen Borromeus op het eiland Isola Bella, in het Italiaanse Lago Maggiore, dat Leopold II zelf bezocht had. Oorspronkelijk waren er hier twee salons van het appartement van de keizerin uit Napoleons regeerperiode die Leopold II liet samenvoegen. Ook een verdieping hoger moesten enkele personeelsruimtes hiervoor opgegeven worden. Van alle vertrekken van de keizerin, die Napoleon nog liet inrichten, zijn nu dus enkel nog haar appartement en één salon overgebleven.

Letterlijk zie je Leopold II’s stempel drukken in de luster die in de traphal hangt (de gouden kroon), de sierlijk vervlochten dubbele L, Leopold II’s monogram dat je bovenaan de balustrade van de eikenhouten trap vindt, maar ook in de verbindingsgalerij boven in het neo-rococostucwerk boven de deuren alsook in de fries boven de nissen in de spiegelzaal. In de verbindingsgalerij zien we ook een ster met vijf punten die verwijst naar de Congo Vrijstaat dat onder het bewind stond van Leopold II dat het aan de Belgische staat moest afstaan in 1908 onder druk van de internationale kritiek omdat er gruweldaden verricht werden. Ook in de spiegelzaal komt het motief van de vijfpuntige ster meerdere keren terug. Tot 1969 bleef het Paleis op de Meir eigendom van onze koninklijke familie. Koning Boudewijn was het die het terug schonk aan het volk.

(c) concertnews.be - Bert Hertogs

Van veel kleinere aard zijn de aanpassingen die Willem I, koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden als eigenaar doorvoerde in 1814, tussen de tijd van Napoleon en Leopold II dus. Vooral het Hollands salon met zijn 23 portretten (waaronder die van Rubens) van beroemde mannen die belangrijk zijn geweest voor de regio, doet daar nog aan denken hoewel Mathieu van Bree die de opdracht in 1829 kreeg, toch ook een Frans tintje behouden heeft met het parket dat uit eik, esdoorn en kerselaar bestaat net als enkele empiremeubels die er nog te zien zijn.

Veel gelegenheden zijn er niet om het Paleis op de Meir te bezoeken dus, vandaar ook dat er – terecht – veel interesse is. De audiogids is duidelijk, al krijgen we niet het gevoel echt aangesproken te worden. Daarvoor komt de tekst soms iets te stroef over, lees: er wordt geschreven taal niet altijd even vloeiend gelezen in plaats van gesproken taal gesproken. Maar laat dat vooral detailkritiek wezen, een bezoek brengen aan het Paleis op de Meir is beslist de moeite alleen al omdat het een tamelijk unieke kans is.

< Bert Hertogs >

Meer info vindt u hier.